گرچه سالها صدای متخصصان و دلسوزان محیط زیست برای آگاهی بخشیدن به دولت ها و افکار عمومی جهان در به تصویر کشیدن و شرح خطرات گرمایش جهانی و آنچه در این بین بر سر ما و فرزندانمان خواهد آمد در میان هیاهو و شتاب جنون آسای توسعه یافتگی صنعتی و افزایش جمعیت جهان گم می شد اما اکنون بارقه هایی از امید برای رسیدن به یک اجماع جهانی به چشم می خورد . آری ٬ مادر طبیعت در حال آماده شدن برای گرفتن انتقامی سهمگین از نوع بشر است .
گرمایش جهانی غولی است که به دست خود از بطن توسعه و پیشرفت به دنیا آورده ایم و با سرمایه گزاری های هنگفت در بخش صنعت ، بی توجه به ارزیابی های صحیح زیست محیطی ، آن را پرورده ایم . هم اکنون غول گرمایش جهانی با نشان دادن گوشه هایی از قدرت مخرب خود ، می رود تا در دهه آینده پایه های زندگی بشری را به شدت به مخاطره اندازد . تغییرات آب و هوایی مانند خشکسالی در بخشهای زیادی از کره زمین ، موج گرمایی ، گردبادها و توفانها و سیلابهای شدید ، نابودی تنوع زیستی و بالا آمدن سطح آبهای آزاد در نتیجه آب شدن یخهای قطبی اکنون وارد مرحله ای شده است که برای نجات از این بحران ٬ همکاری گسترده جهانی همراه با التزام عملی به اجرای یک معاهده بین المللی جهان شمول را می طلبد .
گرمایش جهانی چیزی نیست که اولین بار در این زمان اتفاق افتاده باشد . در طول عمر کره زمین حداقل یک بار دیگر این اتفاق روی داده است . برای شناخت بهتر خطرات این پدیده بهتر است نگاهی اجمالی به گذشته بیندازیم .
تغییرات پیش بینی شده آب و هوایی توسط IPCC در بدترین حالت هنوز پایین تر از تغییراتی است که 10000 سال گذشته در دوره درایاس جوان ( دورۀ پایان عصر یخبندان) بر روی زمین رخ داده است . نسبت به آن دوره که لایه های یخ کاملا در حال عقب نشینی بودند و نسل بشر شاهد یک دوره آب و هوای مناسب بود ناگهان آب و هوای کره زمین تغییرات عمده ای به خود دید . جنگلهای اروپا تبدیل به مراتع توندرا شدند و متوسط دما در نزدیکهای گرنیلند در حدود 10 درجه کاهش پیدا کرد و یخچالها ی طبیعی آند حدود 1000 متر به طرف اقیانوسها حرکت کرده و به آن نزدیکتر شدند . این اتفاقات تنها در 200 سال پیش آمد که زمان بسیار کوتاهی در دوره های زمین شناسی محسوب می شود .
این دوران 1000 سال به طول انجامید که از آن به عنوان یک ال نینوی 1000 ساله یاد می کنند . این دوران با یک دوره 20 ساله شگفت آور دوباره تغییر کرد و جنگلها دوباره سطح اروپا را پوشاند و انسان تولید محصولات کشاورزی را آغاز کرد . آن زمان در بعضی از نقاط جهان در هر 50 سال 7 درجه افزایش دما به وجود آمد که در قیاس با شرایط کنونی که IPCC در بدترین حالت پیش بینی کرده هوای زمین تا سال 2100 ، 6 درجه سانتیگراد گرمتر شود ٬ تفاوتی کاملا چشمگیردارد اما امکان یخبندان های شدید در آینده مساله ای است که نمیتوان از آن به سادگی گذشت .
نمایندگان 192 کشور جهان در اجلاسی مقدماتی که در محل مجمع عمومی سازمان ملل متحد ٬ در رابطه با تغییرات جوی کره زمین برگزار شد و جمعه شب به پایان رسید ُ دور هم جمع شدند و قویا مراتب نگرانی و موافقت خود برای امضای یک توافقنامه بین المللی را مورد تاکید قرار دادند . این جلسه قرار بود طی دو روز برگزار شود اما به علت درخواست ایراد سخنرانی نمایندگان نزدیک به صد کشور جهان یک روز دیگر تمدید شد . وضعیت بحرانی افزایش گرمایش جهانی به سرعت در حال تثبیت و افزایش است و در این بین لطمه ای که از این پدیده ناگوار به کشورهای جنوب وارد خواهد شد اگر نگوییم که بیشتر از کشور های توسعه یافته خواهد بود ( که خواهد بود ) ، بی شک اثراتی همسان بر تمامی ساکنان کره زمین خواهد گذاشت .
در حقیقت این اجلاس ، نشست مقدماتی برای اجلاسی است که دبیر کل سازمان ملل متحد ٬ بن گی مون خواستار برگزاری آن در 24 سپتامبر شده است . وی در مراسم افتتاحیه این اجلاس اعلام داشت : « تغییرات آب و هوایی یک چالش بزرگ جهانیست . هم اکنون زمان اقدام جهانی فرا رسیده است و بايد موافقتنامه مشروحی تحت چارچوب کنوانسيون سازمان ملل متحد برای تغييرات آب و هوا تصويب شود.» .
طبق دستور العمل می بایست زمینه و بستر لازم برای رسیدن به تفاهمی همه جانبه به منظور امضای توافقنامه جهانی مورد اشاره دبیرکل در این اجلاس حاصل شود تا در تاریخ 24 سپتامبر سال جاری که اجلاس نهایی در جزیره بالی اندونزی ٬ که در صورت ادامه وضعیت کنونی تا حداکثر 20 سال آینده به همراه سی هفت کشور جزیره ای دیگر به زیر آب خواهد رفت ٬ برگزار خواهد شد . با توجه به آمادگی نسبی گروه 77( گروهی از کشور های در حال توسعه به همراه چین که 133 کشور جهان را در خود جای داده است) ٬ دبیر کل برای امضای این توافقنامه در اجلاس بعدی ابراز امیدواری کرده و خواستار آن شده است که دولتهای ملل جهان توافقنامه احتمالی در جریان اجلاس بعدی را تا پایان سال 2009 میلادی در کشور های خود تصویب و امضا کنند .
کشور های آمریکا و چین دو کشور اصلی تولید کننده گازهای گلخانه روی هم رفته 40 درصد از این گازها تولید می کنند و از عمده مسببان اصلی این فاجعه زیست محیطی – بشری هستند و در صورت همکاری نکردن این دو کشور با این اجلاس ، همانگونه که در عدم پیوستن آمریکا به پیمان کیوتو و خودداری این کشور از امضای این معاهده شاهد بودیم ٬ این همبستگی جهانی در توقف گرمایش جهانی و ساختن دنیایی سبزتر نیز به شکست خواهد انجامید .
بر اساس پروتکل کیوتو کشور های صنعتی ( به غیر از آمریکا) موافقت کرده بودند در سالهای2008 ــ 2012 ، مجموع انتشار 6 گاز گلخانه ای را حداقل 5 درصد پایینتر از سطح انتشار این گازها در سال 1990 حفظ کنند . متاسفانه این پروتکل به گفته نماینده ژاپن تنها 3 درصد موفقیت داشته و به بیان دیگر این طرح 97 درصد با شکست مواجه شده است . پیمان کیوتو تنها تا سال 2012 قابلیت اجرا خواهد داشت لذا رسیدن به یک معاهده جهانی جدید و پیش بینی ابزارهای نظارتی دقیقتر بر کشورهای جهان امری اجتناب ناپذیر به نــظــر می رسد .
این در حالی است که در یک مقایسه انرژی آمریکا به تنهایی به اندازه کل مصرف انرژی ژاپن انرژی الکتریسیته هدر می دهد و همچنینCO2 منتشره در آمریکا دو برابر بیشتر از کل CO2 منتشره از تمامی بخشهای هندوستان که خود مقام دوم تولید این گاز را در قاره آسیا دارد٬ می باشد . جالب اینجاست که بدانیم هندوستان تقریبا سه برابر کشور آمریکا جمعیت دارد . این در حالی است که چین مقام دار تولید گاز CO2 در جهان است ٬ به گونه ای که این کشور در سال 2006 به تنهایی شش میلیارد و دو میلیون تن گازکربنبک تولید کرده که این مقدار 8 در صد از مقدار گازکربنیکی که ایالات متحده در این سال تولید کرده ، بیشتر است .
واضح است که در این راه دشوار تنها همکاری این دو کشور و کشور های توسعه یافته کافی نبوده و بدون مشارکت همه کشور های جهان هیچ امیدی به موفقیت این توافقنامه نمی توان داشت . اکنون کشور هایی همانند برزیل و اندونزی نیز به علت تخریب جنگلها و منابع طبیعی ٬ در معرض انگشت اتهام جهانی قرار دارند.
دانشمندان عقیده دارند که شرایط امروز تغییرات آب و هوایی به سمتی پیش می رود که تا ده الی بیست سال آینده در صورت ادامه روند کنونی وارد وضعیت غیر قابل بازگشتی خواهد شد که آن را نقطه بی بازگشت می نامند و نشانه های آن از هم اکنون قابل مشاهده است . نشانه های تغییرات الگوهای آب و هوایی در نقاط مختلف جهان ، مانند ریزش برف بعد از صد سال در آرژانتین و یا سرما و زمستان بی سابقه در نیمکره جنوبی و هم زمان اوج گرفتن گرمای تابستانی در نیمکره شمالی ٬ بارانهای سیل آسا و طولانی مدت و وقوع سیل ها و طغیان های بی سابقه در جای جای جهان تنها نشانه های کوچکی از بحرانی است که نسل بشر در صورت ادامه رویه فعلی با آن دست به گریبان خواهد بود .
نا پدید شدن یک دریاچه در شیلی یکی دیگر از این نشانه های هشدار بر انگیز است . اگر چه دانشمندان در مورد علل این واقعه هنوز جواب قانع کننده ای پیدا نکرده اند و نظر اصلی آنها پس از تحقیقات کامل در ماه ژوئیه اعلام خواهد شد ٬ اما دو تئوری اصلی در این زمینه ارائه گردیده که یکی از آنها به گرمایش جهانی مربوط است . عده ای از دانشمندان ناپدید شدن ناگهانی این دریاچه را که به گفته مسئول سازمان ملی جنگل های شیلی یک کیلومتر مربع مساحت داشته را وقوع زلزله ای که چندی پیش در شیلی اتفاق افتاد می دانند و عقیده دارند این زلزله که در ماه آوریل سال جاری اتفاق افتاد ٬ باعث ایجاد شکافهایی در بستر این دریاچه شده است . اما عده دیگری از دانشمندان بر این عقیده اند که گرمایش جهانی عامل پدید آمدن این فاجعه زیست محیطی بوده است . بر اساس این نظریه آب شدن یخهای این دریاچه باعث بالا رفتن سطح آب وافزایش فشار بر بستر این دریاچه شده و در نتیجه این فشار شکافهایی در زمین زیرین دریاچه ایجاد کرده که موجب فرو رفتن آب در این شکافها شده است .
در این بین سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در آخرین گزارش خود اعلام کرده است با افزایش گرمایش جهانی شاهد کمبود چشمگیر تولید مواد غذایی در جهان و افزایش گرسنگان در کشور های مختلف جهان به ویژه مردم قاره آفریقا و به خصوص اهالی کشورهای واقع در صحرای آفریقا خواهیم بود . بی شک با ادامه یافتن روند افزایش گرمایش جهانی نظاره گر بیابان زایی و تبدیل کشتزار ها به بیابانهای بایر خواهیم بود و تا سال 2009 زمینهای بایر قاره آفریقا به تنهایی به 90 میلیون هکتار خواهد رسید و این رقم چهار برابر مساحت کشور انگلستان است . تا چند سال آینده باید در انتظار موج جدیدی از تصاویر کودکان سوءتغذیه ای و کرکسهایی که در انتظار گرفتن مهمانی بر بالای جنازه های نیمه جان این کودکان هستند باشیم .
فائو در این گزارش تاکید کرده که ادامه این روند در بیش از 40 کشور جهان که دو میلیارد نفر از جمعیت جهان را در خود جای داده اند ٬ باعث کمبود مواد غذایی و افزایش فقر و گرسنگی و ناامنی می گردد و در جای دیگری از این گزارش اشاره شده است که با تغییرات آب و هوایی ، میزان بارش در 11 درصد از زمینهای قابل کشت و کار زراعی با کاهش شدید روبرو خواهد شد و زمینه ساز تبدیل این مزارع به بیابان همین خشکسالی ها خواهد بود . این در حالی است که جمعیت جهان به سرعت در حال افزایش است و مواد غذایی بیش از پیش مورد نیاز است . کاهش زمینهای زراعی اثرات مستقیمی بر فرسایش خاک دیگر زمینهای کشاورزی که در محدوده مناطق دچار خشکسالی قرار نمی گیرند نیز خواهد داشت . هنگامی که تقاضا برای محصولات کشاورزی بالا رود شاهد کشت و کار بی رویه و عدم رعایت تناوب و آیش بندی اصولی خواهیم بود که در نتیجه باعث فقر خاک و استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی می شود و استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی باعث شوری خاک و آبهای سطحی و زیر زمینی خواهد شد . همچنین بارانها و سیلاب های شدید که با ادامه این روند شاهد افزایش آنها خواهیم بود ٬ خود نقش قابل توجهی در افزایش فرسایش خاک خواهد داشت .
با توجه به اینکه ایران از نظر سرانه تولید گازهای گلخانه ای رتبه اول آسیا را متاسفانه به خود اختصاص داده و از نظر میزان گازهای تولید شده در آسیا بعد از چین و هند در مقام سوم جای گرفته است بررسی و تصویب طرح ملی مبارزه با گرمایش زمین در کنار برنامه های پیش بینی شده ٬ به منظور توسعه کشور بسیار ضروری به نظر می رسد . این در حالی است که چندی پیش طرح پیوستن داوطلبانه کشورمان به پروتکل کیوتو در مجلس و هیات دولت مطرح گردید و به تصویب نیز رسید اما توسط شورای نگهبان رد شد و مغایر قانون اساسی شناخته شد . البته پیوستن به این پروتکل یا پروتکل هایی از این دست که احتمالا الزام آور خواهند بود نیازمند داشتن زیر ساخت های اصلی برای تولید انرژی پاک می باشد . زیر ساخت هایی که ما را از استفاده از سوخت های فسیلی بی نیاز کند و انرژی مطلوب و مورد نیاز کشور را تامین کند و در عین حال غرب باید دست از انحصاری کردن انرژی هسته ای برداشته و به کشور های در حال توسعه فرصت دهد تا امکانات لازم برای پیوستن به این معاهدات بین المللی را برای کشورخود فراهم آورند .
از سوی دیگر در شرایطی که نیاز به تحقیق ٬ ارزیابی و برنامه ریزی و نظارت بر وضعیت زیست محیطی کشور بیش از پیش مورد نیاز است ٬ زمزمه های نگران کننده ای به گوش می رسد که حاکی از انحلال یا ادغام شورای عالی محیط زیست است . البته داشتن یک شورای عالی کم کار و بدون کارآیی محیط زیست تفاوتی با نداشتن این شورا که می تواند نقشی راهبردی در برنامه توسعه چهارم بازی کند ندارد ٬ زیرا این شورا در سال جاری تنها یک جلسه به خود دیده است . در حالی که به نظر می رسد ٬ جلسات این شورا باید هفتگی یا حداقل ماهانه برگزار شود . انتظار دلسوزان محیط زیست این است که هیات دولت به جای انحلال یا ادغام این شورا در جهت تقویت و تنظیم این شورا قدم بر دارد و یا اگر قصد ادغام این شورا با شوراهای دیگر را دارند ٬ این شورا را با شوراهایی که حوزه فعالیتشان همسو و هم جهت است ٬ مانند شورای عالی آب و شورای عالی استاندارد ادغام کنند و یک شورای سه جانبه فعال و قدرتمند تشکیل دهند تا این شورا با پشتوانه حمایت دولت و قانونگذاران بتواند در جهت حفظ منابع طبیعی کشور زیبایمان ایران قدم بر دارد .
